تحقیقات جدیدی نشان داده‌اند که برخی داروهای ارزان و پرکاربرد، که سال‌هاست برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شوند، می‌توانند به‌عنوان سلاحی مخفی در برابر زوال عقل، بزرگ‌ترین عامل مرگ‌ومیر در بریتانیا، موثر باشند. زوال عقل که سالانه جان بیش از ۷۰,۰۰۰ نفر را در این کشور می‌گیرد، با وجود دهه‌ها پژوهش، هنوز درمان قطعی یا دارویی برای پیشگیری ندارد. این یافته‌ها، که توسط محققان برجسته در دانشگاه‌های کمبریج و اکستر انجام شده، امیدی تازه برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری ویرانگر ایجاد کرده است.
داروهای آشنا با پتانسیلی نو: از فشار خون تا دیابت
به گزارش تیتر دو به نقل از دیلی میل، محققان در این مطالعه، داده‌های سلامت بیش از ۸۰۰,۰۰۰ بیمار را بررسی کردند تا اثر داروهای رایج را بر خطر ابتلا به زوال عقل ارزیابی کنند. نتایج نشان داد که داروهایی مانند مهارکننده‌های ACE (برای درمان فشار خون بالا)، استاتین‌ها (برای کاهش کلسترول)، و متفورمین (برای مدیریت دیابت نوع دوم) می‌توانند خطر ابتلا به زوال عقل را تا ۲۵ درصد کاهش دهند. این داروها، که میلیون‌ها نفر در بریتانیا روزانه مصرف می‌کنند، به دلیل دسترسی آسان و هزینه پایین، گزینه‌ای جذاب برای پیشگیری از زوال عقل هستند.
برای مثال، مهارکننده‌های ACE، مانند لیزینوپریل، با بهبود جریان خون به مغز، از آسیب به عروق خونی که یکی از عوامل خطر زوال عقل عروقی است، جلوگیری می‌کنند. استاتین‌ها، مانند آتورواستاتین، با کاهش التهاب و محافظت از نورون‌ها، به حفظ سلامت مغز کمک می‌کنند. متفورمین نیز با تنظیم سطح قند خون و کاهش استرس اکسیداتیو، اثرات محافظتی در برابر زوال شناختی از خود نشان داده است. این یافته‌ها تأیید می‌کنند که این داروها، که پیش‌تر برای بیماری‌های دیگر تأیید شده‌اند، می‌توانند نقشی کلیدی در پیشگیری از زوال عقل ایفا کنند.
مکانیسم‌های زیستی: چرا این داروها مؤثرند؟
زوال عقل، که شامل بیماری‌هایی مانند آلزایمر و زوال عقل عروقی است، با تخریب تدریجی نورون‌ها و ارتباطات مغزی همراه است. این مطالعه نشان داد که داروهای مورد بررسی از مسیرهای زیستی مختلفی به محافظت از مغز کمک می‌کنند. مهارکننده‌های ACE با کاهش فشار بر دیواره عروق، از تجمع پلاک‌های مضر در مغز جلوگیری می‌کنند، عاملی که در آلزایمر نقش دارد. استاتین‌ها با کاهش کلسترول بد (LDL) و التهاب مزمن، که به سلول‌های مغزی آسیب می‌رساند، به حفظ عملکرد شناختی کمک می‌کنند. متفورمین نیز با بهبود متابولیسم گلوکز در مغز، که برای فعالیت نورون‌ها حیاتی است، خطر زوال شناختی را کاهش می‌دهد.
پروفسور نیل پاتل از دانشگاه کمبریج، یکی از سرپرستان این مطالعه، اظهار داشت: «این داروها سال‌هاست که با خیال راحت استفاده می‌شوند. کشف پتانسیل آن‌ها برای پیشگیری از زوال عقل، بدون نیاز به توسعه داروهای جدید و گران‌قیمت، می‌تواند تحولی در سلامت عمومی ایجاد کند.» این نکته اهمیت دارد، زیرا داروهای جدید زوال عقل، مانند لکانماب و دونانماب، با هزینه‌ای حدود ۶۰,۰۰۰ پوند در سال و اثربخشی محدود، برای بسیاری غیرقابل دسترس‌اند.
چالش‌ها و گام‌های بعدی
با وجود این نتایج امیدوارکننده، محققان هشدار می‌دهند که این مطالعه مشاهده‌ای است و رابطه علّی را ثابت نمی‌کند. برای تأیید اثرات این داروها، آزمایش‌های بالینی تصادفی لازم است تا مشخص شود آیا تجویز آن‌ها به‌طور خاص برای پیشگیری از زوال عقل مؤثر است. همچنین، عوارض جانبی این داروها، مانند افت فشار خون در مهارکننده‌های ACE یا درد عضلانی در استاتین‌ها، باید به‌دقت بررسی شود تا اطمینان حاصل شود که فواید آن‌ها بر خطراتشان برتری دارد.
یکی از چالش‌های اصلی، شناسایی افرادی است که بیشترین سود را از این داروها می‌برند. زوال عقل بیماری‌ای پیچیده است که با عوامل خطر متعدد، از جمله ژنتیک، سبک زندگی و بیماری‌های دیگر همراه است. این مطالعه پیشنهاد می‌کند که افرادی با فشار خون بالا، کلسترول بالا یا دیابت، که از قبل این داروها را مصرف می‌کنند، ممکن است به‌طور غیرمستقیم از اثرات محافظتی آن‌ها بهره‌مند شوند. با این حال، تجویز گسترده این داروها به افراد سالم نیازمند شواهد بیشتری است.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی
زوال عقل نه‌تنها بار عاطفی سنگینی بر خانواده‌ها تحمیل می‌کند، بلکه هزینه‌های اقتصادی هنگفتی دارد. در بریتانیا، هزینه سالانه مراقبت از بیماران زوال عقل به ۳۴ میلیارد پوند می‌رسد و انتظار می‌رود با پیری جمعیت، این رقم تا سال ۲۰۴۰ به ۹۰ میلیارد پوند افزایش یابد. استفاده از داروهای ارزان‌قیمت موجود می‌تواند این بار را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد. برای مثال، هزینه یک نسخه متفورمین در ماه کمتر از ۵ پوند است، در حالی که استاتین‌ها و مهارکننده‌های ACE نیز به‌طور گسترده در دسترس و مقرون‌به‌صرفه هستند.
این پژوهش همچنین به اهمیت پیشگیری تأکید دارد. سبک زندگی سالم، از جمله رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و کنترل بیماری‌های مزمن، همچنان بهترین دفاع در برابر زوال عقل است. با این حال، افزودن داروهای موجود به این استراتژی می‌تواند رویکردی ترکیبی ایجاد کند که هم مؤثر و هم قابل اجرا باشد.
آیا این داروهای آشنا می‌توانند به‌عنوان راه‌حلی مقرون‌به‌صرفه و در دسترس، مسیر مبارزه با زوال عقل را تغییر دهند؟ پاسخ به این پرسش به تحقیقات آینده و همکاری جهانی میان دانشمندان، پزشکان و سیاست‌گذاران بستگی دارد.
